อัตชีวประวัติ : ทหารชั่วคราว

วันที่ ๑๖ สิงหาคม ๒๕๕๘ เป็นวาระครบ ๗๐ ปีของวันสันติภาพไทย อันเป็นวันที่ท่านผู้ประศาสน์การ ปรีดี พนมยงค์ ในฐานะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล ประกาศสันติภาพ เพื่อแสดงให้ปรากฏว่า การประกาศสงครามของรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม ต่อสหรัฐอเมริกาและบริเตนใหญ่ เป็นโมฆะ เพราะท่านในฐานะผู้สำเร็จราชการฯคนหนึ่งไม่ได้ลงนามด้วยทั้งยังเป็นการกระทำที่ขัดต่อเจตจำนงของมวลราษฎรไทย เพื่อยืนยันถึงเอกราชและอธิปไตยสมบูรณ์ของไทย ว่าไม่ได้ตกเป็นประเทศผู้แพ้สงคราม

ขณะที่เกิดสงครามโลกครั้งที่ ๒ นั้น ท่านอาจารย์ป๋วย อึ้งภากรณ์ ศึกษาอยู่ในประเทศอังกฤษ เมื่อรัฐบาลจอมพล ป. ประกาศสงคราม และเรียกตัวคนไทยกลับประเทศ อาจารย์ป๋วยเขียนเล่าไว้ว่า

“ก็เหมือนกับคนไทยอื่นๆ อีกในแง่ที่เป็นห่วงใยในอิสรภาพอธิปไตยของประเทศ เมื่อญี่ปุ่นยกทัพขึ้นดินแดนไทย เราก็ภาวนาให้มีช่องทางอย่างใดให้ญี่ปุ่นออกไปเสีย ครั้งรัฐบาลไทยก้าวล้ำเข้าไปอีกชั้นหนึ่ง โดยทำสัญญาร่วมกับญี่ปุ่นและประกาศสงครามกับสหรัฐฯและสหราชอาณาจักร เราก็ยิ่งเกิดความพรั่นพรึงว่า เมื่อญี่ปุ่นแพ้สงครามและไทยก็ร่วมแพ้ด้วย เห็นทีหายนะจะเกิดแก่ชาติเราเป็นแน่ ถ้าหากว่าคนไทยทุกคนเชื่อผู้นำและทำอะไรตามผู้นำไปหมด ฉะนั้นเมื่อมีคำสั่งให้เตรียมตัวเดินทางกลับประเทศไทย ในการแลกเปลี่ยนเชลยศึก จึงเป็นวาระที่พวกเราจะต้องเลือกทางเดิน จะเดินทางกลับบ้าน หรือจะอยู่ทำอะไรให้เป็นประโยชน์แก่อนาคตของประเทศชาติ”

ท่านจึงเลือกเป็น “ทหารชั่วคราว” เพื่อ “ประโยชน์แก่อนาคตของประเทศชาติ” ซึ่งก็เป็นไปตามนั้น

แต่น่าเสียดายที่เหตุการณ์อันเนิ่นนานผ่านมากว่า ๗ ทศวรรษค่อยๆ เลือนหายไปจากความทรงจำของผู้คนในสังคม ดังนั้น ในวาระ ๑๐๐ ปี ชาตกาล ของอาจารย์ป๋วย ในปี ๒๕๕๙ นี้ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์จึงจัดพิมพ์ อัตชีวประวัติ : ทหารชั่วคราว ขึ้นอีกครั้งเพื่อเผยแพร่เรื่องราวการเป็นเสรีไทยของอาจารย์ป๋วยให้กว้างขวางออกไป เพื่อเชิดชูเกียรติท่าน และเพื่อเป็นตัวอย่างให้อนุชนได้ยึดเป็นแบบอย่างต่อไป