กำเนิดสถาปนิกไทย (ปกแข็ง) ชาตรี ประกิตนนทการ/ภ-สถ 5539

กำเนิดสถาปนิกไทย : ความหมาย ความรู้ และอำนาจ

ผู้เขียน ชาตรี ประกิตนนทการ / ภ-สถ 5539

สำนักพิมพ์อ่าน พิมพ์ครั้งแรก มีนาคม 2568

หนา 191 หน้า ราคา 450.-

ปกแข็งกระดาษจั่วปังปั๊มดำ เย็บกี่สันเปลือย คาดแจ็คเก็ตกระดาษไข

.

คำนำผู้เขียน

กำเนิดสถาปนิกไทย: ความหมาย ความรู้ และอำนาจ เป็นหนังสือที่ปรับมาจากงานวิจัยเรื่อง “กำเนิดสถาปนิกสยาม : บทบาทและอำนาจในสังคมสมัยใหม่ พ.ศ. 2459-2508” ภายใต้ชุดโครงการวิจัยเรื่อง “พัฒนาการและความเปลี่ยนแปลงของความคิดว่าด้วยความ (ไม่) เป็นสมัยใหม่ในสังคมไทย” ของ ศาสตราจารย์ ดร. ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ ซึ่งได้รับทุนสนับสนุนจาก “สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย” ระหว่าง พ.ศ. 2556-2559

.

หลังจากงานวิจัยแล้วเสร็จตั้งแต่ พ.ศ. 2559 ผู้เขียนได้มีโอกาสพูดคุยกับคุณไอดา อรุณวงศ์ บรรณาธิการสำนักพิมพ์อ่าน ซึ่งสนใจตีพิมพ์งานชิ้นนี้ และได้รับปากว่าจะปรับงานวิจัยมาเป็นหนังสือเพื่อตีพิมพ์กับสำนักพิมพ์อ่าน อย่างไรก็ตาม ต้นฉบับก็ยังไม่ได้รับการปรับปรุง ส่วนหนึ่งเป็นเพราะงานอื่นที่แทรกเข้ามามากมาย และอีกส่วนที่สำคัญที่สุดคือ ไม่แน่ใจว่างานชิ้นนี้จะมีผู้อ่านในวงกว้างมากพอจนคุ้มค่าต่อการตีพิมพ์เป็นหนังสือ เพราะเนื้อหาเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับประวัติศาสตร์กำเนิดของวิชาชีพนี้ในสังคมไทยที่ค่อนข้างเป็นประเด็นเฉพาะในวงการวิชาการเล็กๆ ซึ่งไม่น่าจะขายได้สักเท่าไร และด้วยความคิดนี้ ทำให้ต้นฉบับถูกทิ้งค้างเอาไว้เรื่อยมา

.

จนมาถึงปลาย พ.ศ. 2566 เริ่มมีข่าวเล็กๆ แต่สำคัญมากปรากฏขึ้นในวงการสถาปนิกว่า สภาสถาปนิกมีแนวคิดที่จะผลักดันให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า “มาตรฐานวิชาชีพสถาปัตยกรรมไทย” สำหรับใช้กำหนดว่าใครบ้างที่มีสิทธิ์ในการออกแบบงาน “สถาปัตยกรรมไทยประเพณี” ภายในวัด และมีแนวคิดที่ดูเสมือนว่าจะล้ำเส้นไปไกลจนถึงการกำหนดมาตรฐานว่างานออกแบบแบบไหนมี “ความเป็นไทย” ที่ถูกต้องตามมาตรฐานที่สามารถสร้างได้ในวัด และอะไรไม่มีมาตรฐานห้ามสร้างในวัด

.

ผู้เขียนไม่เห็นด้วยกับแนวคิดดังกล่าว แม้โครงการนี้จะมีเจตนาที่ดี แต่หากปล่อยให้เกิดขึ้นจริงจะเป็นการสถาปนาอำนาจของวิชาชีพสถาปนิกจนเกินขอบเขตอันเหมาะสม โดยเฉพาะอย่างยิ่งอำนาจในการชี้นิ้วว่าอะไรคืองานสถาปัตยกรรมไทยที่ดีมีมาตรฐานและอะไรไม่ดีไร้มาตรฐาน อันจะนำไปสู่การฉุดรั้งความก้าวหน้าและสร้างสรรค์ของวงการสถาปัตยกรรมไทย รวมถึงอาจเป็นช่องทางในการแสวงหาอำนาจของผู้ที่จะได้รับมอบหมายให้เป็นผู้วิเศษในการบอกว่าอะไรคือสถาปัตยกรรมไทยที่ดีมีมาตรฐาน

.

แม้ในปัจจุบันแนวคิดนี้จะมีเสียงคัดค้านพอสมควรและดูเสมือนว่าสภาสถาปนิกจะชะลอโครงการดังกล่าวออกไป แต่เหตุการณ์นี้ได้ทำให้ผู้เขียนเริ่มมองเห็นว่า ประเด็นว่าด้วยความรู้กับอำนาจของสถาปนิกในสังคมไทยและการกำหนดนิยามความหมายว่าอะไรคือสถาปัตยกรรมไทยและอะไรไม่ใช่นั้น ไม่ใช่เรื่องเฉพาะในแวดวงวิชาชีพสถาปัตยกรรม แต่เป็นเรื่องใหญ่ที่ส่งผลกระทบต่อสังคมในวงกว้าง และคนทั่วไปควรตระหนักถึงให้มากกว่าที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน

.

ความคิดนี้ได้ทำให้ผู้เขียนย้อนกลับไปมองงานวิจัยชิ้นนี้ใหม่และเริ่มปรับปรุงต้นฉบับที่ถูกทิ้งไว้นานถึงเจ็ดปีอีกครั้ง ผู้เขียนเริ่มคิดว่า งานชิ้นนี้อาจจะมีประโยชน์อยู่บ้างถ้าได้รับการตีพิมพ์เผยแพร่แก่ผู้อ่านทั่วไป โดยหวังอยู่ลึกๆ ว่างานชิ้นนี้จะเป็นส่วนหนึ่งของจุดเริ่มต้นให้ผู้อ่านที่แม้ไม่ใช่คนในแวดวงสถาปนิก ได้เข้าใจบทบาทและนัยยะที่สลับซับซ้อนของวิชาชีพสถาปนิกในสังคมสมัยใหม่ที่มีมากกว่าการเป็นเพียงแค่นักสร้างสรรค์งานสถาปัตยกรรมตามความเข้าใจทั่วไป โดยเฉพาะในมิติที่ว่าด้วยความรู้และอำนาจของสถาปนิกในสังคมไทย ซึ่งในหลายกรณีส่งผลกระทบมากกว่าที่หลายคนคาดคิด

.

ผู้เขียนขอขอบคุณ ศาสตราจารย์ ดร. ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ อีกครั้ง ที่ให้โอกาสได้ทำงานวิจัยเรื่องนี้เมื่อหลายปีก่อน และขอขอบคุณคุณบารมี สิทธิปัญญา บรรณารักษ์หอสมุดแห่งชาติ ที่กรุณาช่วยเหลือผู้เขียนระหว่างกลับไปค้นวารสารเก่าที่เคยได้ใช้ตั้งแต่เมื่อครั้งทำวิจัย เพื่อนำมาสอบทานใหม่ในการทำต้นฉบับสำหรับการจัดพิมพ์ครั้งนี้ นอกจากนี้ยังขอขอบคุณทีมนักศึกษาคือ คุณคณินทร์ สหศักดิ์กุล, คุณชาลิสา อ่อนจันทร์ และคุณนภาพร บุญยัง ที่มาทดลองช่วยทำดัชนีร่างแรกก่อนส่งให้สำนักพิมพ์อ่านนำไปปรับปรุง

.

และต้องขอขอบคุณ คุณไอดา และสำนักพิมพ์อ่าน เป็นอย่างมากที่ยังคงสนใจงานวิจัยชิ้นนี้ แม้ว่าจะล่าช้าไปนานมากกว่าเจ็ดปี อีกทั้งยังรับเป็นบรรณาธิการ อ่านต้นฉบับอย่างละเอียด ให้ความเห็นที่เป็นประโยชน์ และช่วยปรับแก้ข้อความหลายส่วนที่ไม่ชัดเจน จนทำให้หนังสือสำเร็จออกมาได้ในที่สุด

ชาตรี ประกิตนนทการ

ภ-สถ 5539

.

สารบัญ

หมายเหตุบรรณาธิการ

คำนำผู้เขียน

บทนำ ศึกษากำเนิดวิชาชีพสถาปนิกไปเพื่ออะไร

บทที่ 1 สถาปนิกนาม

กำเนิดสถาปนิกสยามผ่านนิยามศัพท์

บทที่ 2 สถาปนิกสมาคม

กำเนิดสมาคมสถาปนิกสยาม

บทที่ 3 สถาปนิกวิชชา

กำเนิดโรงเรียนสถาปัตยกรรม

บทที่ 4 สถาปนิกศิวิไลซ์

กำเนิดวิชาสถาปัตยกรรมไทย

บทที่ 5 สถาปนิกบัญญัติ

กำเนิดอำนาจสถาปนิกผ่านกฎหมาย

บทส่งท้าย คำถามต่อมาตรฐานวิชาชีพสถาปัตยกรรมไทย

แหล่งข้อมูลอ้างอิงและดัชนี